Maastricht is op 14 september de eerste stad die door de geallieerden wordt bevrijd. Op zaterdag 16 september overschrijdt de First Polish Armoured Division de Zeeuws-Vlaamse grens. Om 8.15 uur (geallieerde tijd) arriveren Poolse soldaten in Koewacht en Heikant. Die dag vallen de meeste dorpen ten zuiden van de lijn Axel-Hulst in geallieerde handen. Met andere woorden:de bevrijding van Zeeland is begonnen.
In het vijf jaar geleden verschenen PZC-boek ‘De Slag om de Schelde’ komt Beni van der Sijpt uit Koewacht aan het woord. Hij is op 16 september 1944 zestien jaar. Hij vertelt: ,,De Engelsen, dacht iedereen. Maar het waren geen Engelse soldaten, het waren Polen. Er stond Poland op hun mouw. (…) Enkele Polen spraken Frans en omdat we bij de grens woonden waren er wel een paar mensen die dat verstonden. Anderen spraken wat Duits. Dat hadden we vier jaar lang gehoord.’’ In het schuurtje in de tuin van de familie Van der Sijpt wordt een Rode Kruispost ingericht.
Geen sinecure
Nu is meteen duidelijk, dat de verovering van de monding van de Schelde geen sinecure zal zijn. De Duitse strijdkrachten hebben in de loop van 1944 op grote schaal het water als verdedigingsmiddel ingezet. Zo is in april 1944 een strook land geïnundeerd vanaf de Axelse Sassing evenwijdig aan het Kanaal van Axel naar Hulst tot Nieuw-Namen bij het Verdronken Land van Saeftinghe. Voor tanks en ander zwaar materieel is het een lastig te nemen barrière, het dwingt de aanvallers op de hoger gelegen wegen in het gebied te blijven. Daarmee zijn ze meteen ook een makkelijk doelwit.
De Polen bereiken ’s middags het onderwater gezette gebied bij Absdale. De Duitsers hebben de voorafgaande dagen bij Drieschouwen en bij Kijkuit bruggen opgeblazen. De Polen beginnen voorbij Absdale aan een brug over het kanaal te bouwen. Diezelfde middag wordt ook Drieschouwen ten zuiden van Axel bevrijd.
Het Tiende Infanteriebataljon probeert in de nacht van 16 op 17 september het kanaal over te steken. Na een heftige strijd en met zware verliezen moeten de geallieerden hun bruggenhoofd opgeven en zich terugtrekken.
Holbewoners
In Axel komen die 16e september de eerste Poolse granaten neer. Het gemeentehuis wordt getroffen en enkele huizen gaan in vlammen op. De daaropvolgende dagen gaan de beschietingen door, twintig burgers komen om. Burgemeester Van Oeveren schrijft na afloop aan de inwoners van zijn gemeente: ,,Wat hebben we van dichtbij de oorlog beleefd. Als praehistorische holbewoners (hebben we) onder de aarde vertoefd. Fluitende granaten gingen over ons en sloegen in onze nabijheid in, het geknetter van mitrailleurvuur vervulde onze straten.’’
In diezelfde nacht van 16 op 17 september komen de eerste granaten in Zaamslag neer. Ook Hulst ligt onder vuur, de toren van de Sint Willibrordusbasiliek wordt weggeschoten.
In West-Zeeuws-Vlaanderen wordt in angstige spanning op het vervolg van geallieerde acties gewacht. Op 16 september valt de waterleiding uit: het water komt van Sint Jansteen, dat die dag in geallieerde handen is gevallen. De elektriciteitsvoorziening hapert. Dat betekent kaarsverlichting. Ernstiger is dat de radio niet meer functioneert, zodat de vorderingen van de geallieerden niet kunnen worden gevolgd.
Uit het dagboek van Hans Warren uit Borssele, 16 september 1944:
‘Nog nooit was het hier in het zeehuis zo rumoerig van oorlogsgeweld – beschietingen, bommen aan alle kanten, doorlopende voorstelling op zee – terwijl ik dit schrijf trilt het hele huis door de schokken, hoog vliegt de rook op van de Sloedam, en het electra, dat sinds vanmiddag tot onze grote vreugde hersteld was, is nu wéér kapot. De waterleiding is al dagen stuk. In zee drijven veel dode paarden, vanmorgen hebben vader en ik vijf levende paarden uit de Schelde opgevist en met oneindig veel moeite door het prikkeldraad over de steile glibberige glooiing omhoog geleid; de arme beesten konden hun hoeven haast niet meer optillen.’
De bevrijding van Axel
Op 16 september begon de bevrijding van Axel. Dat ging niet zonder slag of stoot en duurde ongeveer drie dagen. Ko den Exter neemt ons mee naar de plaatsen in Axel waar hij schuilde tijdens de bevrijding.
[soundcloud url=”https://api.soundcloud.com/tracks/169861403″ params=”color=ff5500&auto_play=false&hide_related=false&show_comments=true&show_user=true&show_reposts=false” width=”100%” height=”166″ iframe=”true” /]